Pandemia wywołana koronawirusem SARS-CoV-2 stanowi nie tylko poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, ale również wstrząs dla całej światowej gospodarki, w tym także dla gospodarki Unii Europejskiej. Liczne środki wprowadzane w poszczególnych państwach członkowskich w celu zapobiegania i zwalczania COVID-19, takie jak kwarantanny, ograniczenia dotyczące kontaktów społecznych, przemieszczania się wewnątrz i pomiędzy państwami, a także prowadzenia określonych rodzajów działalności – zwłaszcza zamknięcia obiektów handlowych, usługowych czy kulturalnych – bezpośrednio wpływają na popyt i podaż na unijnym rynku. W szczególny sposób dotknięte są branże handlu detalicznego, turystyczna, kulturalna i transportowa, ale konsekwencje pandemii odczują przedsiębiorcy we wszystkich sektorach gospodarki, zarówno mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), jak i duże firmy.

13 marca Komisja Europejska ogłosiła Skoordynowaną europejską reakcję na skutki gospodarcze koronawirusa[i] – plan działań mających na celu złagodzenie społeczno-gospodarczych skutków pandemii COVID-19, który m.in wskazuje na możliwość udzielania przez państwa członkowskie szybkiego i skutecznego wsparcia obywatelom i przedsiębiorcom, w szczególności MŚP, w ramach aktualnie obowiązujących unijnych reguł pomocy publicznej[ii].

Komisja zwróciła w pierwszej kolejności uwagę na dostępne środki nie stanowiące w ogóle pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), które nie podlegają kontroli UE, a tym samym mogą być stosowane bez konieczności uzyskania zgody Komisji Europejskiej. Są to zarówno środki mające zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw w postaci subsydiowania wynagrodzeń, zawieszenia płatności podatku dochodowego od osób prawnych i podatku VAT bądź składek na ubezpieczenie społeczne, jak i wsparcie finansowe przekazywanego bezpośrednio konsumentom w związku z anulowanymi usługami lub biletami, których koszt nie został zwrócony przez operatorów.

W kontekście podstaw dla wspierania przedsiębiorców wobec trudności gospodarczych wywołanych pandemią COVID-19 w ramach unijnych regulacji dotyczących pomocy publicznej, Komisja wskazała na możliwość:

• wdrożenia środków pomocowych w ramach ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych[iii] (a zatem bez konieczności uzyskiwania uprzedniej zgody KE);
• opracowania i zgłoszenia (notyfikacji) Komisji, na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE[iv] i zgodnie z wytycznymi w sprawie pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw[v] programów pomocy służących zaspokojeniu pilnych potrzeb w zakresie płynności i wsparciu przedsiębiorstw borykających się z trudnościami finansowymi, które zaistniały lub uległy pogorszeniu wskutek epidemii COVID-19;
• opracowania i zgłoszenia Komisji, bezpośrednio na podstawie art. 107 ust. 2 lit. b) TFUE[vi] schematów wypłaty rekompensat przedsiębiorstwom w sektorach szczególnie dotkniętych przez epidemię, takich jak transport, turystyka, kultura, hotelarstwo i handel detaliczny lub organizatorom odwołanych wydarzeń z tytułu poniesionych strat będących bezpośrednim skutkiem epidemii.

Jako uzupełnienie wymienionych wyżej możliwości, w dniu 19 marca 2020 r. Komisja przyjęła Tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19[vii] – określające dodatkowe, tymczasowe środki pomocy publicznej, które będą mogły zostać zatwierdzone przez Komisję w bardzo krótkim czasie po ich notyfikowaniu przez państwo członkowskie. Tymczasowe ramy prawne pomocy publicznej mają stworzyć  państwom członkowskim możliwość zapewnienia działającym w nich przedsiębiorstwom, zwłaszcza MŚP, wystarczającej płynności i dostępu do finansowania, aby mogły one poradzić sobie z obecną sytuacją i utrzymać swoją działalność gospodarczą w trakcie i po zakończeniu epidemii COVID-19.

Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Margrethe Vestager, odpowiedzialna za politykę konkurencji, stwierdziła: Skutki gospodarcze epidemii COVID-19 są poważne. Musimy działać szybko, aby w największym możliwym stopniu poradzić sobie z jej skutkami. Musimy przy tym działać w sposób skoordynowany. Nowe tymczasowe ramy prawne umożliwiają państwom członkowskim wykorzystanie pełnej elastyczności, jaką przewidują zasady pomocy państwa, w celu wsparcia gospodarki w tym trudnym czasie.

Tymczasowe ramy prawne określają warunki, na jakich pomoc publiczna przyznawana w celu wsparcia gospodarki w związku z pandemią COVID-19, może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE – przepisu, który dopuszcza możliwość udzielania pomocy mającej na celu „zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego”. W tym kontekście Komisja stwierdziła, że biorąc pod uwagę fakt, że epidemia dotyka wszystkie państwa UE, a wprowadzane przez nie środki, mające na celu ograniczenie jej rozprzestrzeniania się, negatywnie wpływają na sytuację przedsiębiorstw – pomoc państwa jest uzasadniona i może zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE przez określony czas, w celu zaradzenia niedoborom płynności oraz zagwarantowania, że zakłócenia spowodowane epidemią nie zagrożą ich rentowności, w szczególności jeśli chodzi o MŚP. Państwa członkowskie zgłaszające określone środki pomocowe na podstawie tymczasowych ram będą musiały wykazać, że środki te są konieczne, odpowiednie i proporcjonalne, aby zaradzić poważnym zaburzeniom w gospodarce danego państwa członkowskiego oraz że spełnione są wszystkie warunki udzielania pomocy określone w tymczasowych ramach.

Tymczasowe ramy prawne przewidują pięć rodzajów środków pomocy:

1. Dotacje bezpośrednie, zaliczki zwrotne i korzyści podatkowe

Państwa członkowskie mogą ustanowić programy pomocowe, w ramach których przedsiębiorstwom dotkniętym nagłym niedoborem lub brakiem płynności będzie można udzielać pomocy w formie bezpośrednich dotacji, zaliczek zwrotnych lub korzyści podatkowych (takich jak np. zwolnienia podatkowe) w wysokości do 800 000 EUR na przedsiębiorstwo.

Pomoc można być przyznana przedsiębiorstwu nie później niż 31 grudnia 2020 r., przy czym termin ten nie ma zastosowania do pomocy w formie korzyści podatkowych, gdzie pomoc uznaje się za przyznaną w chwili składania deklaracji podatkowej za 2020 r.

Pomoc da przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych[viii] uwarunkowana jest jej nieprzenoszeniem w części lub w całości na producentów surowców i nie może być ustalana na podstawie ceny lub ilości produktów zakupionych od producentów surowców lub wprowadzonych na rynek przez te przedsiębiorstwa.

W odniesieniu do sektorów rolnictwa, rybołówstwa i akwakultury stosuje się szczególne warunki. Pomoc nie może przekraczać:

• 120 000 EUR na przedsiębiorstwo prowadzące działalność w sektorze rybołówstwa i akwakultury[ix] lub
• 100 000 EUR na przedsiębiorstwo prowadzące działalność w sektorze produkcji podstawowej produktów rolnych[x].

Pomoc dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie produkcji podstawowej produktów rolnych nie może być ustalana na podstawie ceny lub ilości produktów wprowadzonych na rynek.

2. Pomoc w formie gwarancji kredytowych

Państwa członkowskie mogą udzielać gwarancji spłaty pożyczek zaciąganych przez przedsiębiorstwa w bankach, obejmujących pewien ograniczony okres i ograniczoną kwotę pożyczki.  Określone w tymczasowych ramach ograniczenia co do maksymalnej kwoty pożyczki, opierają się na potrzebach operacyjnych przedsiębiorstw, określanych na podstawie kosztów wynagrodzeń lub zapotrzebowania na płynność. Warunki udzielania pomocy w formie publicznych gwarancji kredytowych są następujące:

• Minimalny poziom prowizji za udzielenie gwarancji ustala się następująco:

Alternatywnie, możliwe jest opracowanie programów pomocowych, uwzględniając powyższą tabelę jako podstawę, ale zmieniając termin zapadalności, wzór na obliczenie kosztów pożyczki i zakres gwarancji (np. niższy zakres gwarancji kompensujący dłuższy okres wymagalności).

• Gwarancja musi zostać udzielona najpóźniej 31 grudnia 2020 r.
• W przypadku pożyczek, których termin zapadalności wypada po 31 grudnia 2020 r., kwota główna pożyczki nie może przekraczać:
• dwukrotności rocznej kwoty wynagrodzeń wypłaconych przez beneficjenta (włącznie z kosztami świadczeń pracowniczych oraz kosztami personelu pracującego na terenie przedsiębiorstwa, ale formalnie otrzymujących wynagrodzenie od podwykonawców) za rok 2019 lub za ostatni rok, za który dostępne są dane. W przypadku przedsiębiorstw utworzonych w dniu 1 stycznia 2019 r. lub po tej dacie, maksymalna kwota pożyczki nie może przekroczyć rocznej kwoty wynagrodzeń szacowanej na okres pierwszych dwóch lat działalności; lub
• 25 % łącznego obrotu beneficjenta w 2019 r., lub
• jeżeli istnieje odpowiednie uzasadnienie i w oparciu o oświadczenie beneficjenta o zapotrzebowaniu na płynność, kwota pożyczki może zostać zwiększona w celu pokrycia zapotrzebowania na płynność od chwili przyznania przez najbliższe 18 miesięcy dla MŚP oraz przez najbliższe 12 miesięcy w przypadku dużych przedsiębiorstw.
• W przypadku pożyczek, których termin zapadalności przypada najpóźniej w dniu 31 grudnia 2020 r., kwota główna pożyczki może być większa niż kwota określona powyżej, jeżeli istnieje odpowiednie uzasadnienie i pod warunkiem zachowania proporcjonalności pomocy.
• Okres gwarancji jest ograniczony do maksymalnie sześciu lat, a gwarancja publiczna nie przekracza:
• 90 % kwoty głównej pożyczki, jeżeli straty są ponoszone proporcjonalnie i na tych samych warunkach przez instytucję kredytową i państwo; lub
• 35 % kwoty głównej pożyczki, jeżeli straty są najpierw przypisane państwu, a dopiero potem instytucjom kredytowym (tj. gwarancja z tytułu pierwszej straty); oraz
• w obu powyższych przypadkach, jeśli pożyczka zmniejsza się wraz z upływem czasu, na przykład z powodu rozpoczęcia spłaty, kwota gwarantowana musi zostać proporcjonalnie zmniejszona.
• Gwarancje mogą dotyczyć zarówno pożyczek na inwestycje, jak i pożyczek na kapitał obrotowy.

3. Pomoc w formie subsydiowanych stóp oprocentowania pożyczek

Państwa członkowskie mogą także udzielać przedsiębiorstwom wsparcia w formie pożyczek oprocentowanych poniżej stóp rynkowych. Warunki uznania przez Komisję takiej pomocy za zgodną z rynkiem wewnętrznym są następujące:

• Pożyczki mogą być udzielane przy zastosowaniu obniżonych stóp oprocentowania co najmniej równych stopie bazowej (jednorocznej stopie IBOR lub równoważnej opublikowanej przez Komisję[xi]) obowiązującej w dniu 1 stycznia 2020 r., powiększonej o marże ryzyka kredytowego określone w poniższej tabeli:

• Alternatywnie, państwa członkowskie mogą zgłaszać programy, uwzględniając powyższą tabelę jako podstawę, ale zmieniając termin zapadalności, wzór na obliczenie kosztów pożyczki i zakres gwarancji.
• Umowy pożyczki muszą być podpisane najpóźniej do dnia 31 grudnia 2020 r., a okres na jaki pożyczka jest udzielana, ograniczony do maksymalnie 6 lat.
• Maksymalna kwota pożyczki nie może przekroczyć kwoty ustalanej na analogicznych zasadach, jak w przypadku pomocy w formie gwarancji (zob. pkt. 3 powyżej).
• Pożyczka może być przeznaczona zarówno na inwestycje, jak i w celu pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy.

Należy jednak zwrócić uwagę, że w odniesieniu do tej samej podstawowej kwoty głównej pożyczki, pomoc w formie obniżonego oprocentowania nie może być kumulowana z opisaną w pkt. 3 powyżej pomocą w formie gwarancji. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne przyznanie jednocześnie preferencyjnie oprocentowanej pożyczki oraz gwarancji jej spłaty z udziałem pomocy publicznej.

4. Pomoc w formie gwarancji i pożyczek udzielanych za pośrednictwem instytucji kredytowych lub innych instytucji finansowych

Biorąc pod uwagę, że niektóre państwa członkowskie planują wykorzystać istniejące zdolności banków w zakresie udzielania pożyczek jako kanał przekazywania wsparcia dla firm, w szczególności dla MŚP, w tymczasowych ramach prawnych wyraźnie wskazano, że pomoc w formie publicznych gwarancji oraz subsydiowanego oprocentowania, udzielana poprzez instytucje finansowe działające jako pośrednicy finansowi, jest uznawana za pomoc bezpośrednią dla przedsiębiorstw będących ich klientami. Jednocześnie jednak, z uwagi na fakt, że może ona potencjalnie stanowić dla instytucji finansowych korzyść pośrednią, określono wytyczne dotyczące sposobu minimalizowania ewentualnych zakłóceń konkurencji między bankami. Instytucje kredytowe lub inne instytucje finansowe powinny w możliwie najszerszym stopniu przekazywać korzyści z gwarancji publicznej bądź z obniżonego oprocentowania pożyczek swoim klientom, czyli beneficjentom końcowym. Pośrednik finansowy musi być w stanie wykazać, iż posiada mechanizm gwarantujący, że korzyści są w możliwie największym stopniu przekazywane beneficjentom końcowym w formie wyższego finansowania, bardziej ryzykownych portfeli, niższych wymogów dotyczących zabezpieczenia, niższych premii gwarancyjnych lub niższych stóp oprocentowania. W przypadku, gdy istnieje prawny obowiązek przedłużenia terminu zapadalności istniejących pożyczek dla MŚP, nie można pobierać opłaty gwarancyjnej.

5. Krótkoterminowe ubezpieczenia kredytów eksportowych

Zgodnie z Komunikatem Komisji w sprawie krótkoterminowego ubezpieczenia kredytów eksportowych[xiv], ryzyko zbywalne (czyli ryzyko  handlowe i polityczne o maksymalnym okresie ryzyka krótszym niż dwa lata, odnoszące się do dłużników publicznych i niepublicznych mających siedzibę w państwach wymienionych w załączniku do komunikatu), nie może być objęte ubezpieczeniem kredytów eksportowych wspieranym przez państwa członkowskie.

Jako że w ocenie Komisji nie można wykluczyć, że wskutek epidemii COVID-19 w niektórych krajach ochrona ubezpieczeniowa ryzyka zbywalnego może być tymczasowo niedostępna, państwa członkowskie mogą wykazywać braki na rynku, przedstawiając wystarczające dowody na brak możliwości ubezpieczenia ryzyka na prywatnym rynku ubezpieczeniowym. Skorzystanie z odstępstwa dotyczącego ryzyka niezbywalnego, które to odstępstwo jest przewidziane w pkt. 18 lit. d) komunikatu w sprawie krótkoterminowego ubezpieczenia kredytów eksportowych, uznaje się w każdym przypadku za uzasadnione, o ile:

• duży, znany międzynarodowy prywatny ubezpieczyciel kredytów eksportowych oraz krajowy ubezpieczyciel kredytów przedstawią dowody potwierdzające niedostępność takiego ubezpieczenia lub
• co najmniej czterech eksporterów o ugruntowanej pozycji w danym państwie członkowskim przedstawi dowody odmowy ubezpieczenia konkretnych transakcji przez

Do objęcia pomocą na podstawie tymczasowych ram prawnych kwalifikują się tylko przedsiębiorstwa, które znalazły się w trudnej sytuacji (w rozumieniu ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych) po dniu 31 grudnia 2019 r. Ma to zapobiec wykorzystywaniu tymczasowych ram do udzielania pomocy przedsiębiorstwom, które już wcześniej borykały się z trudnościami, nie mającymi związku z pandemią COVID-19, dla których ewentualna pomoc publiczna powinna podlegać ocenie na podstawie wytycznych Komisji dotyczących pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji. 

Ponadto w tymczasowych ramach prawnych przewidziano również ogólne obowiązki w zakresie monitorowania i sprawozdawczości. Do 31 grudnia 2020 r. państwa członkowskie będą musiały przekazać Komisji wykaz środków, które wprowadzono w życie w ramach programów pomocowych zatwierdzonych na ich podstawie oraz zapewnić prowadzenie szczegółowych rejestrów dotyczących udzielonej pomocy, zawierających wszelkie informacje niezbędne w celu potwierdzenia, że warunki określone w tymczasowych ramach zostały spełnione.

Tymczasowe ramy, jako instrument uzasadniony wyjątkowymi okolicznościami wywołanymi epidemią COVID-19, stosowane są od dnia 19 marca do 31 dnia grudnia 2020 r. Komisja może jednak dokonać ich przeglądu przed tą datą, kierując się ważnymi względami ekonomicznymi lub z zakresu polityki konkurencji. W razie potrzeby Komisja może również przedstawić dalsze wyjaśnienia w zakresie jej podejścia do określonych kwestii.

Agata Kudelska

Departament Wsparcia Przedsiębiorczości PARP, Enterprise Europe Network

[i] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Eurogrupy w sprawie skoordynowanej reakcji gospodarczej na epidemię COVID-19, COM(2020) 112 final z 13.3.2020.

[ii] Pomoc publiczna, o której mowa w art. 107 – 109 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE, z zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi. Dalsze przepisy art. 107, art. 108 i art. 109 TFUE oraz wydane na ich podstawie regulacje unijne określają wyjątki od sformułowanego w art. 107 ust. 1 generalnego zakazu udzielania pomocy publicznej, tj. określają dopuszczalne kategorie pomocy publicznej oraz szczegółowe warunki jej udzielania, a także zasady nadzoru Komisji Europejskiej nad pomocą publiczną w UE, w tym procedury dotyczące tzw. notyfikacji, czyli informowania KE przez państwa członkowskie o planach przyznania pomocy publicznej w celu uzyskania jej zgody.

[iii] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, Dz.U. L 187 z 26.6.2014, s. 1.

[iv] Zgodnie z art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE, za zgodną z rynkiem wewnętrznym może zostać uznana pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów gospodarczych, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem (pomoc horyzontalna).

[v] Wytyczne dotyczące pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji, Dz.U. C 249 z 31.7.2014, s. 1.

[vi] Zgodnie z art. 107 ust. 2 lit. b) TFUE, zgodna z rynkiem wewnętrznym jest pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzeniami nadzwyczajnymi.

[vii] Komunikat Komisji – Tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście

trwającej epidemii COVID-19, COM(2020) 1863 final z 19.3.2020.

[viii] Zdefiniowane w art. 2 pkt 6 oraz art. 2 pkt 7 rozporządzenia Komisji (UE) nr 702/2014 z dnia 25 czerwca 2014 r. uznającego niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.U. L 193 z 1.7.2014, s. 1.

[ix] Produkty wymienione w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1379/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury, zmieniającego rozporządzenia Rady (WE) nr 1184/2006 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 104/2000, Dz.U. L 354 z 28.12.2013, s. 1.

[x] Produkty wymienione w załączniku I do TFUE z wyjątkiem produktów sektora rybołówstwa i akwakultury.

[xi] Stopy bazowe obliczane zgodnie z komunikatem Komisji w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych (Dz.U. C 14 z 19.1.2008, s. 6) i publikowane na stronie internetowej DG ds. Konkurencji (Directorate General for Competition): https://ec.europa.eu/competition/state_aid/legislation/reference_rates.html

[xii] Minimalna stopa oprocentowania (stopa bazowa powiększona o marże ryzyka kredytowego) powinna wynosić co najmniej 10 punktów bazowych rocznie.

[xiii] Minimalna stopa oprocentowania (stopa bazowa powiększona o marże ryzyka kredytowego) powinna wynosić co najmniej 10 punktów bazowych rocznie.

[xiv] Dz.U. C 392 z 19.12.2012, s. 1.

źródło: https://www.parp.gov.pl/component/content/article/59222:koronawirus-w-ue-tymczasowe-ramy-prawne-umozliwiajace-udzielanie-przedsiebiorcom-dodatkowej-pomocy-publicznej-w-zwiazku-z-pandemia-covid-19